Τραγούδια και Παρατράγουδα

Τραγούδια και Παρατράγουδα

Οπως θα θυμούνται οι παλαιότεροι, η συμμορία των απριλιανών που άρπαξε την εξουσία το 1967 είχε, μεταξύ των άλλων, έτοιμη μια... πατέντα με συγχαρητήρια τηλεγραφήματα που έφταναν από παντού και τα οποία μεταδίδονταν από ραδιοφώνου, για να καταδειχθεί όχι μόνο η επικράτηση της «Eπαναστάσεως» σε όλη τη χώρα αλλά και η αποδοχή της από τις λαϊκές τάξεις. Σ’ αυτό το τελευταίο ζήτημα η χούντα έδινε ιδιαίτερη προσοχή, γι’ αυτό και οι δηλώσεις νομιμοφροσύνης, οι οποίες όχι απλώς έρχονταν από «τα κάτω» αλλά ήταν ταυτόχρονα, με κάποιο τρόπο, και…
…«καλλιτεχνικές» (κυρίως έμμετρες), τύχαιναν ιδιαίτερης μεταχείρισης.

Πλήθος «ποιητών εκ του προχείρου» εμπνεύσθηκαν εγκώμια, αίνους και άλλους ύμνους για το καθεστώς και τους πρωτεργάτες του και συνήθως τους έστελναν σε κάποια αρχή για τα περαιτέρω. Οι «πνευματικοί» αυτοί δημιουργοί το έκαναν είτε για γλείψιμο και κάποιο αντάλλαγμα, είτε από ψώνιο γιατί πίστευαν ότι τα έργα τους είχαν και καλλιτεχνική αξία – εξ ου και φρόντιζαν να τα εκδίδουν κι από πάνω. Με διαταγή του υπουργείου Προεδρίας, π.χ., εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1969 ένα «πόνημα» του δημοδιδασκάλου Θ. Στραγαλινού με τίτλο «Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου», το οποίο «αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γεώργιον Παπαδόπουλον και Α' Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν». Ολίγοι στίχοι αρκούν για να καταλάβει ο καθείς την «υψηλή» τούτη ποίηση: «Στα μέσα της ανοίξεως / στην τόση ωραιότη / ανέτειλε περήφανη / τα’ Απρίλη εικοστή πρώτη. / Και γελαστός ο ήλιος / με ξέχωρη λαμπράδα / απ’ άκρη σ’ άκρη φώτισε / τη δόλια την Ελλάδα. / Τα στρατευμένα της παιδιά / τα τίμια βλαστάρια / με αρχηγούς περήφανους / αληθινά καμάρια, / ’βαλαν το στήθος τους μπροστά / αγνοί συνταγματάρχες / και εφωνάξαν μ’ αντρειά / στην πάντα οι κομματάρχες / και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές / η κατηφόρα φθάνει / καθίσετε στην άκρη σας / όλοι οι λαοπλάνοι». Μπροστά σ’ αυτή την ποίηση ωχριά προφανώς ακόμη και ο Μέντης Μποσταντζόγλου. Ενας άλλος «ποιητής» άμα και λογοτέχνης, ο Ηρακλής Ζαχαριάδης, που αυτοπροσδιοριζόταν μάλιστα και «εθνικός», τύπωσε το 1968 υπό τον τίτλο «Τα ιδανικά μας» μια έμμετρη και «σύντομη ιστορία όλων των εποχών μέχρι και της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967». Η ποίηση αυτή είναι περισσότερο μποσταντζόγλεια από την άλλη: «Μας φαίνεται σαν τώρα, / που εκινήθη ο Στρατός / και έσωσε τη χώρα. / Τώρα ο Παπαδόπουλος / και ο Στρατός επίσης, / θα επιτύχουν θαύματα / ώστε η Ελλάς να ζήση».

Πολλά τέτοια... ποιητικά έργα ανθολογούνται σε μια έκδοση του 1969 που περιλαμβάνει, όπως αναφέρει, μικρό μόνο μέρος από τις χιλιάδες επιστολές και ποιήματα που κατέφθαναν βροχηδόν στις διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Ο συγγραφέας της εισαγωγής του βιβλίου επιχειρεί μάλιστα να εξηγήσει πού οφείλεται το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο της μαζικής έμπνευσης: «Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 έγινε πηγή εμπνεύσεως και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Έλληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι’ αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους κατεπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόνταν από καιρό στις καρδιές». Εδώ βρίσκονται τα πιο πολύτιμα... μαργαριτάρια: «Δυο τρανοί συνταγματάρχες / κι ο γενναίος Παττακός / όρμισαν σαν καταρράχτες / όπως ένας κεραυνός». (Θεοφάνης Λαζάκης, Κάτω Τιθορέα). «Μεσ’ τον Απρίλη έφθασαν / τρεις μάγοι με τα δώρα. / Ο Γιώργος Παπαδόπουλος / κι ο Παττακός στην ώρα. / Ακόλουθα στέκει πιστός / ο Νίκος Μακαρέζος / που στάθηκε στο ραντεβού / και τώρα σαν Εγγλέζος». (Πρόδρομος Σακελάριος Μιχαηλίδης, ιερεύς).

Οι επώνυμοι

Η πρώτη επέτειος του πραξικοπήματος γιορτάστηκε «δόξη και τιμή» με ειδική φιέστα στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Ήταν εκεί όλοι οι προσκυνημένοι καλλιτέχνες πρώτης, δεύτερης και τρίτης γραμμής που (όσοι θυμούνται) προκαλούσαν θλίψη στην κοινή, αντιδικτατορική, γνώμη. Δεν βλάπτει να θυμόμαστε (αντιθέτως, βλάπτει να ξεχνάμε) και να σημειώσουμε πως τίποτα δεν τους δικαιολογεί, ούτε αν φοβήθηκαν, ούτε αν εκβιάστηκαν, ούτε φυσικά αν τους άρεσε να γλείφουν τους ισχυρούς: Παρουσιαστής του προγράμματος ο πολύς Γιώργος Οικονομίδης. Διευθυντές της ορχήστρας του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας οι κ.κ. Γιώργος Κατσαρός, Κώστας Κλάβας, Τάκης Αθηναίος, Τάκης Μωράκης και Ανδρέας Χατζηαποστόλου. Τραγουδιστές και ηθοποιοί που έπαιξαν σε εθνικοχουντικά σκετς: Ρένα Βλαχοπούλου, Φώτης Δήμας, Μαρινέλλα, Γιάννης Βογιατζής, Κώστα Βουτσάς, Γιάννης Πουλόπουλος, Νινή Τζάνετ, Νίκος Σταυρίδης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σώτος Παναγόπουλος, Τρίο Γκρέκο, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Ρένα Ντορ, Τζένη Βάνου, Σταμάτης Κόκοτας, Βίκυ Μοσχολιού, Τώνης Μαρούδας, Γιώργος Ζαμπέτας και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης με το γνωστό... Βατερλό του. Για το τελευταίο, όσοι δεν γνωρίζουν, ας πληροφορηθούν: Σε επιστολή του Μίκη Θεοδωράκη προς τον Μπιθικώτση, η οποία δημοσιεύτηκε στο όργανο της χούντας «Ελεύθερος Κόσμος» του Σάββα Κωνσταντόπουλου στις 16 Νοεμβρίου 1967, ο συνθέτης γράφει: «Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα “Δειλινά” τον “Υμνο της Επαναστάσεως”. Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τι πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθισε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μην γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στο βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπονται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν’ αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει. Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλίκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ’ ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά. (Υπογραφή: Μίκης Θεοδωράκης) Αθήναι, Ιούλιος 1967».

Ο τραγουδιστής της «Ρωμιοσύνης» και του «Αξιον Εστί», εκτός από Ρίτσο και Ελύτη, αξιώθηκε τελικά να τραγουδήσει και... Ηλία Καραμανέα, κονφερασιέ και στιχουργό του «Υμνου» της δικτατορίας, σε μουσική του αρχιμουσικού Α. Ρεμούνδου. Την Πέμπτη 13 Ιουλίου 1967 σε μια καλλιτεχνική βραδιά υπό την αιγίδα του Κεντρικού Ραδιοφωνικού Σταθμού Ενόπλων Δυνάμεων, στο κέντρο «Δειλινά» της Γλυφάδας, η Βίκυ Μοσχολιού και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγούδησαν, σε πρώτη εκτέλεση, τον Υμνο της δικτατορίας: «Μέσα στ' Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ’ εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο το στρατιώτη...».

Επικρατεί η εντύπωση πως η χούντα πρώτη απαγόρευσε τη μουσική του Θεοδωράκη. Για την ακρίβεια όμως, η απαγόρευση έγινε λίγους μήνες πριν από τη δικτατορία, επί κυβερνήσεως Παναγιώτη Κανελλόπουλου, αλλά αφορούσε τη μετάδοση της μουσικής από το ραδιόφωνο που τότε ήταν μόνο κρατικό. Η δικτατορία απλώς επεξέτεινε την απαγόρευση προς... όλα τα σημεία του ορίζοντος. Εκτός, δηλαδή, από τις ραδιοφωνικές μεταδόσεις απαγόρευσε την κυκλοφορία των δίσκων, κάθε εκτέλεση, ακόμα και την ακρόαση! Τότε κυκλοφόρησε και το ανέκδοτο: Ενας αστυνομικός πλησιάζει κάποιον ανύποπτο διαβάτη και, περπατώντας δίπλα του, του τραγουδάει ένα γνωστό τραγούδι του Θεοδωράκη. Αμέσως μετά τον συλλαμβάνει με την κατηγορία ότι... άκουγε Θεοδωράκη!

Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Οδυσσέας Αγγελής υπέγραψε στις 2 Ιουνίου 1967 μια ιστορική διαταγή: «Αποφασίσαμεν και διατάσσομεν: απαγορεύονται καθ’ άπασαν την Επικράτειαν και καθ’ οιονδήποτε τρόπον η μετάδοσις ή εκτέλεσις μουσικής και ασμάτων του κομμουνιστού Μίκη Θεοδωράκη, αρχηγού της κομμουνιστικής Νεολαίας Λαμπράκη, τα οποία, εκτός των άλλων, αποτελούν και μέσον συνδέσμου μεταξύ των κομμουνιστών. Επίσης απαγορεύονται οι ύμνοι των διαλυθεισών κομματικών νεολαιών. Οι παραβάται θα παραπέμπονται εις τα έκτακτα στρατοδικεία». Τρεις μέρες αργότερα, η διαταγή εξειδικεύεται: «Καθορίζεται ότι εις την απαγόρευσιν της παραγράφου 1α, της υπ' αριθμ. 15/1 Ιουνίου 1967 προκηρύξεως, περιλαμβάνονται και η καθ’ άπασαν την Επικράτειαν αγοραπωλησία, το δάνειον και το χρησιδάνειον των δίσκων της μουσικής και των ασμάτων του κομμουνιστού Μίκη Θεοδωράκη». Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι το κείμενο της διαταγής του Αγγελή μελοποιήθηκε το 1968 από τον γερμανό μουσικοσυνθέτη Paul Dessau και αποτέλεσε ένα έργο του για αφηγητή, μεικτή χορωδία και ορχήστρα, προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη. Ως ευτράπελος επίλογος ας χρησιμέψει η παρακάτω είδηση που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος» στις 12 Σεπτεμβρίου 1967: «Συνελήφθη και παρεπέμφθη εις τον Βασιλικόν Επίτροπον του Εκτάκτου Στατοδικείου Αθηνών η Αθανασία Π. Παναγοπούλου, ετών 23. Εις την οικείαν της, επί της οδού Ευελπίδων 37, είχεν τοποθετήσει εις το πικ απ της δίσκους του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη και μετέδιδε αυτούς εις μεγάλην έντασιν. Εις τας χείρας της κατεσχέθησαν 12 δίσκοι».

(Ποντίκι, 19.4.2007)