Τραγούδια που κρύβουν ιστορία. Σε ήχο ελληνικό

Σε τρία, τουλάχιστον, παλιά τραγούδια που έφτασαν ώς τις μέρες μας αναφέρεται ένα ιστορικό κτίριο της πόλης των Αθηνών που σήμερα δεν υπάρχει πια, αλλά που μπορούμε να πούμε ότι έχει σημαδέψει την ιστορία της πόλης από την εποχή που οικοδομήθηκε (1780 περίπου) μέχρι το 1929 που κατεδαφίστηκε.

Ρε ν' από πίσω απ' τη στρατώνα

Βαρέσαν μάγκα στην υπόγα...

Λέει ένα παλιό ρεμπέτικο, προσδιορίζοντας τη θέση του υπόγειου τεκέ πίσω από τις φυλακές της παλιάς στρατώνας που είναι το οικοδόμημα στο οποίο αναφερόμαστε. Τι ακριβώς ήταν αυτή φυλακή-στρατώνας, εξηγεί ο αυτόπτης μάρτυρας Αντώνης Βερβενιώτης στο βιβλίο του «Η Αθήνα του 1900»: «...στην πλατεία στο Μοναστηράκι δίπλα στον Μεντρεσέ ήταν τότε η περίφημη φυλακή της παλιάς στρατώνας, όπως την έλεγε ο λαός. Κάθε φορά που περνούσα από εκεί, έβλεπα από τα σιδερόφρακτα παράθυρα ν' απλώνονται χέρια και ν' ακούωνται φωνές που προκαλούσαν τον οίκτο των διαβατών. Ολοι εσυμφωνούσαν ότι η φυλακή αυτή, όπως και όλες οι άλλες εκτός από του Συγγρού και του Αβέρωφ ήταν σε άθλια κατάσταση».

Στην πρόσοψη της φυλακής εκείνης, που για χρόνια προκαλούσε τις διαμαρτυρίες των Αθηναίων λόγω των φοβερών συνθηκών μέσα στις οποίες ζούσαν οι τρόφιμοί της, ήταν γραμμένη με μεγάλα γράμματα η γνωστή φράση του Ισοκράτη: «Μηδενί συμφορά ονειδίσης· κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον».

Ωστόσο το κτίριο αυτό είχε ιστορία. Και μάλιστα πλούσια. Πριν αρχίσει να φιλοξενεί κατάδικους, στέγαζε για ένα μεγάλο διάστημα βαυαρικές στρατιωτικές μονάδες, την εποχή του βασιλιά Οθωνα. Ηταν δηλαδή μια καζάρμα (στρατώνας) γεγονός από το οποίο η κατοπινή φυλακή πήρε το όνομά της. Την καζάρμα όμως αυτή, δεν την έχτισαν οι Βαυαροί. Υπήρχε εκεί από πολύ παλαιότερα αφού, όπως μαρτυρεί ο Δημήτρης Καμπούρογλου στην «Ιστορία των Αθηναίων», το κτίσμα αυτό ήταν το παλάτι (το Σεράι) του Χατζή Αλή Χασεκή (του Τούρκου διοικητή της Πόλης) ο οποίος για μια εικοσαετία (από το 1775 ώς το 1795) κατατυράννησε τους κατοίκους της Αθήνας.

Ο Χασεκής υπήρξε ο χειρότερος τύραννος που γνώρισε, σε όλη την ιστορία της, η Αθήνα. Είναι αυτός που έχτισε (με αναγκαστική εργασία των κατοίκων) τείχη γύρω από την πόλη, όχι για να προστατεύεται από επιδρομές έξωθεν, αλλά για να εμποδίσει τους κατοίκους της να δραπετεύουν για να γλιτώσουν απ' αυτόν. Μια μεγάλη φυλακή δηλαδή μέσα στην οποία ήταν κλεισμένο και το πολυτελές σεράι του που η μοίρα τού έγραφε να γίνει από παλάτι στρατώνας, κι από στρατώνας φυλακές. Το 1929 ύστερα από απόφαση του δημάρχου το κτίριο κατεδαφίστηκε. Η μνήμη του όμως διατηρήθηκε, μεταξύ άλλων και στα τραγούδια, όπου αναφέρεται είτε περιστασιακά : «- Πού ήσουνα ρε Βάγγο; - Παραθέριζα στην παλιά στρατώνα», είτε επί τούτου, ως το θέμα, ως αντικείμενο του τραγουδιού, όπως το παρακάτω σατιρικό επιθεωρησιακό νούμερο του Γιώργου Βιτάλη, που μας άφησε ηχογραφημένο σε δίσκο του 1929 ο Πέτρος Κυριακός και που είναι, θα λέγαμε, ο ύμνος της παλιάς στρατώνας:

ΓΥΝΑΙΚΑ:

Σαν σε πήγαιναν πλημμέλημα ρε Βάγγο,

η παρηγοριά μου ήσουνα εσύ...

ΑΝΤΡΑΣ:

Μ' έτρεφαν βρε δίχως να πληρώνω φράγκο,

αχ αμάν παλιά στρατώνα μου χρυσή.

ΓΥΝΑΙΚΑ:

Πώς θα τη γκρεμίσει ο δήμαρχος μας λένε,

τόπαν και σε μένα κι' ένιωσα σεισμό...

ΑΝΤΡΑΣ:

Του Ψυρρή κι' η Πλάκα με καημό την κλαίνε,

και της λένε το στερνό χαιρετισμό:

ΨΑΛΜΩΔΙΑ:

Χαίρε παλιά στρατώνα μου που πάντα είσαι ωραία,

Χαίρε που θέλουν να σε γκρεμίσουνε γιατί δεν είσαι λέει ακμαία.

Χαίρε που θέλουνε να σε γκρεμίσουνε γιατί δεν περνάει η μπογιά σου,

Χαίρε που εφιλοξένησες, ως και παπάδες ακόμα, στα κελιά σου.

ΕΠΩΔΟΣ:

Στρατώνα μου παλιά, της παλικαριάς κολόνα,

είσαι τρανή εσύ της λεβεντιάς κορόνα.

Χαίρε παλιά στρατώνα,

που μέσα στους αιώνας μας,

μετά τον Παρθενώνα,

είσαι ο κολοφώνας μας.

ΓΥΝΑΙΚΑ:

Για θυμήσου μωρέ Βάγγο τι γινόταν,

μέσ' αυτά τα τελευταία χρόνια σου...

ΑΝΤΡΑΣ:

Ολη η κρέμα της Αθήνας μαζευόταν,

αχ αμάν στ' αρχοντικά σαλόνια σου...

ΓΥΝΑΙΚΑ:

Πόσοι επίσημοι δεν πήρανε αέρα,

μέσ' από το κάθε παραθύρι σου...

ΑΝΤΡΑΣ:

Που αν σε χάσουνε θα κλαίνε νύχτα μέρα,

κι' ο λαός θα λέει για το χατίρι σου:

ΨΑΛΜΩΔΙΑ:

Χαίρε παλιά στρατώνα μου που από σένα γλιτώσανε μερικοί.

Χαίρε που στρίψανε με ζούλα και πήγανε στην Αμερική.

Χαίρε που το δολάριο τους έχει φάει όλων το μάτι,

Χαίρε που γι'αυτό έχουνε μείνει όλοι αμανάτι.

ΕΠΩΔΟΣ:

Στρατώνα μου παλιά, της παλικαριάς κολόνα... κ.λπ.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/01/2004